Kultura jako język
W naukach społecznych i humanistycznych „kultura” jest pojęciem zarazem kluczowym i wieloznacznym. Podjęte przez socjologów Clyde’a Kluckholna i Alfreda Kroebera próby usystematyzowania jej definicji wykazały, że ujęcie kultury jest uzależnione od przyjętych założeń antropologicznych, metodologicznych i filozoficznych właściwym poszczególnym orientacjom naukowym. Kulturę można równie dobrze rozumieć adaptacyjnie jako narzędzie służące przetrwaniu człowieka w zmieniających się warunkach bytowych, jak i jako przestrzeń symboli oraz interpretacji.
Perspektywa adaptacyjna
Perspektywa adaptacyjna koncentruje się na pragmatycznych funkcjach kulturowych wytworów, zakładając, że sfera kulturowa oraz biologiczna są ze sobą nierozerwalnie splecione. Zgodnie z nią celem kultury jest zwiększenie sukcesu reprodukcyjnego i szans na przetrwanie ludzkiego gatunku. W taki sposób kulturę przedstawia większość socjobiologów i psychologów ewolucyjnych (np. Edward Willson, Peter Richerson, Daniel Dennett). Adaptacyjne ujęcie ma jednak znacznie dłuższą tradycję. Już w XVIII wieku Johann Gottfried von Herder definiował kulturę jako narzędzie przystosowania rekompensujące człowiekowi słabsze wyposażenie fizyczne względem konkurujących z nim gatunków. Pozwalają na to takie środki jak narzędzia, schronienia, techniki, społeczności czy rozwinięty język. Nieco upraszczając, można powiedzieć, że głównym pytaniem zadawanym w ujęciu adaptacyjnym, jest pytanie „po co?” są te środki. Funkcją włóczni czy dzidy jest polowanie i obrona, wioski i ubrania schronienie, języka szybka komunikacja i przekazanie doświadczenia [1].
Perspektywa językowa
Druga z perspektyw – koncentrująca się na językowym charakterze kultury – analizuje jej wytwory raczej od strony znaczeń, jakie mają one dla członków społeczności oraz systemów symbolicznych i struktur, w jakie są uwikłane. Reprezentujących ją badaczy interesuje np. czym dla członków danej społeczności jest określony rytuał, zwyczaj czy ornament, którym ozdobiona jest włócznia bądź dzida, co wyraża taki a nie inny układ wioski, co o danej grupie mówią elementy ubioru jej członków. W centrum rozważań tej perspektywy jest pojęcie języka rozumianego bardzo szeroko. Kultura – zakłada się w tym ujęciu – przede wszystkim mówi, komunikuje, wyraża [2].
Uwaga 1:
Typy językowych teorii kultury
Problem relacji kultury i języka analizowany jest na bardzo wielu poziomach, których lista wyznaczana jest przez pojemność samego pojęcia języka, który można badać m.in. w aspektach komunikacyjnym, gramatycznym, strukturalnym, symbolicznym, interpretacyjnym, czy nieświadomym. Poszczególne nurty badań nad kulturą różnią się w zależności od tego, na który z tych aspektów kładą główny nacisk:
- strukturalizm zainteresowany jest aspektem gramatycznym i strukturalnym języka;
- poststrukturalizm rozważa kulturę w kontekście znaczeń o płynnym charakterze, skupia się na ideologicznej i perswazyjnej funkcji języka;
- interpretacjonizm i postmodernizm uważają, że kultura to tekst, który należy zinterpretować bądź zdekonstruować;
- psychoanalityczne ujęcie kultury twierdzi, że kultura bardzo często pełni rolę języka naszej nieświadomości. Zarówno jej artefakty, jak i kulturowe zachowania czy społeczne rytuały wyrażają znacznie więcej niż wydaje się uwikłanym w nie podmiotom.
Wspólnym mianownikiem wszystkich tych ujęć jest przekonanie, że kultura mówi, a to co mówi należy rozszyfrować (strukturalizm), bądź zinterpretować (poststrukturalizm, postmodernizm, interpretacjonizm, psychoanaliza) [3].
Zadanie 1:
Treść zadania:
Opisz jeden przypadek, w którym język pełni funkcję adaptacyjną i jeden, w którym pełni funkcję perswazyjną.Bibliografia
1. Clifford, J.: Kłopoty z kulturą, przekład zbiorowy, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000.2. Bilig, M.: From Texts to Utterances. [W:] Ferguson, M., Golding, P. (Red.), Cultural Studies in Question, Sage, London, Newbury Park 1997.
3. Baker, C.: Studia kulturowe. Teoria i praktyka, tł. Sadza, A., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.